شبکه راه‌های ارتباطی و منازل میان‌راهی شمال اصفهان در دوره سلجوقیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 استادیار گروه باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه جیرفت، کرمان، ایران.

10.22080/hpai.2024.4625

چکیده

چکیده
اصفهان و نواحی اطراف آن از سده‌های نخست اسلامی نقش مهمی در تحوّلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور داشت و در چند دوره از جمله عصر سلجوقیان به عنوان مرکز حکومت برگزیده شد. در عصر سلجوقیان، نیاز به گسترش راه‌های ارتباطی اصفهان و نواحی دیگر به منظور سهولت مبادلات و دسترسی به تمام قلمرو حکومت بیشتر شد و راه‌های شمال دشت اصفهان توسعه یافتند. پرسش این است که موقعیت مکانی و تحولات راه‌های ارتباطی شمال اصفهان در دوره سلجوقی چگونه بود و ویژگی‌های بناهای میان‌راهیِ شمال اصفهان در این عصر چیست؟ بنابراین، در این مقاله، شبکه راه‌های ارتباطی شمال دشت اصفهان و بناهای میان‌راهی سلجوقیان مطالعه شده­است. این محدوده در متون تاریخی با نام ناحیه «بُرخوار» معرفی شده و از حاشیه شمالی شهر اصفهان تا دامنه رشته‌کوه‌های کرکس در شمال اصفهان ادامه دارد. داده‌ها بر پایه بررسی‌های میدانی در ناحیه برخوار و مطالعه منابع تاریخی گردآوری شده و سپس ارتباط فضایی میان این راه‌ها و بناهای میان‌راهی تحلیل شده­ است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در پی تحولات و توسعه شهرها و روستاها در دوره سلجوقیان، برخی راه‌های قبل از سلجوقیان بهسازی و بناهای میان‌راهی در آن­ها بازسازی یا نوسازی شد. راه‌های ارتباطی جدیدی نیز به شبکه راه‌های اطراف اصفهان افزوده شد. در این دوره، سه راه اصلی از دشت برخوار می‌گذشت که ارتباط اصفهان را با مناطق شمال ‌شرقی، شمالی، شمال‌ غربی و غرب کشور فراهم می­کرد. مسیر شمال شرقی از اصفهان به رباط‌سلطان و سپس نطنز و کاشان و ری می‌رسید. مسیر شمالی از اصفهان به مورچه‌خورت، میمه، دلیجان، کاشان، قم، ری منتهی می‌شد. مسیر شمال غربی از اصفهان به چاه‌سیاه کهنه، علویجه، گلپایگان، بروجرد و غرب کشور می‌رسید. با توجه به ویژگی‌های بناهای میان‌راهی در این سه مسیر، موانع طبیعی و ویژگی‌های جغرافیایی و دسترسی به مراکز مهم شهری همچون اردستان، نایین، خراسان، کاشان و ری به نظر می­رسد. اصلی­ترین مسیر ارتباطی دوران سلجوقی در شمال اصفهان مسیر نخست و مسیر اصلی بعدی مسیر دوم بود و مسیر سوم، به عنوان راه‌ درجه دو در عصر سلجوقی کارکرد داشته است.

کلیدواژه‌ها

تاریخ هنر ایران دوره اسلامی
دوره 1، شماره 1
شهریور 1402
صفحه 165-188

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار