مطالعه ی تطبیقی تصور عالم مثال و خیال در نگاره های کمال الدین بهزاد و محمود فرشچیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

هنر

10.22080/hpai.2024.26542.1001

چکیده

چکیده
عالم مثال یا خیال یک عالم میانی بین عالم غیب و عالم محسوس است که در آنجا صورت غیبی با صورت ظاهری، بدون جسمانیت به هم می‌پیوندند. از منظر اندیشمندان اسلامی، تمامی تصاویری که در اندیشه‌ی انسان نقش می‌بندد برپایه‌ی عالم میانی که همان عالم مثال یا خیال است شکل می‌گیرد. هنرمندان ایرانی همواره با تکیه بر قوه‌ی خیال خویش، سعی در نمایش عالم میانی داشته‌اند. نمایش این عالم مثالی و خیالی در نگارگری گذشته و امروز دچار دگرگونی شده است. هدف این پژوهش آن است که مبتنی بر چیستی عالم مثال و خیال در عرفان اسلامی، به بررسی «عنصر خیال» در آثار«کمالالدین بهزاد» و «محمود فرشچیان» بپردازد تا با شناخت تشابهات و تفاوت‌های تجسم این عالم در ذهن، تخیل و آثار این دو هنرمند و دیدگاه شناختی آنها به این مقوله مشخص گردد. سوال‌ پژوهش آن است که تفاوت و شباهت تجلی عالم مثال در آثار بهزاد و فرشچیان چه بوده و دلیل آنها چیست؟ تحلیل‌ها نشان می‌دهد تمهید هنرمندان برای نشان دادن عالم شهودی مثال و خیال، استفاده از نمادها و نشانهها بوده و با آگاهی مبتنی بر مطالعه و تاثیرپذیری از عرفان و اندیشه دینی به بهرهگیری از نمادها و نشانهها پرداخته‌اند. اما این اشکال در آثار بهزاد با بهرهگیری از «خیال متصل» و مبتنی بر «علم حضوری» و در آثار فرشچیان با بهرهگیری از «خیال منفصل» و مبتنی بر «علم حصولی» تجلی پیدا کرده‌اند. از این روی، نمایش عالم مثالی یا خیالی در آثار این دو هنرمند به دو صورت متفاوت جلوهگر شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

تاریخ هنر ایران دوره اسلامی
دوره 1، شماره 2
اسفند 1402
صفحه 253-268

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار